Đọc câu đối ở Đền thờ Huyền Trân Công chúa, Thành phố Huế

 Nhân người bạn là bs Dương Đình Hùng về Huế, muốn lên thăm đền Huyền Trân. Tôi nhận làm người hướng đạo cho bạn một buổi sáng. Nhớ đến bài viết cũ hơn 3 năm nên đăng lại vì mọi việc "vũ như cẩn". Buồn thay! 

     

Trung tâm Văn hóa Huyền Trân có không gian rộng đến 28ha, nằm dưới chân núi Ngũ Phong thuộc thôn Ngũ Tây, xã Thủy An (nay là phường An Tây), TP Huế. Đây là công trình văn hoá và du lịch có một giá trị tâm linh và lịch sử lớn lao, biểu lộ lòng biết ơn đến công đức của tiền nhân đồng thời mang tư duy kinh tế hiện đại.

Trung tâm bao gồm đền thờ Huyền Trân Công chúa, đền thờ Trần Nhân Tông, tháp chuông Hoà Bình. Tất cả đều được thiết kế và kiến thiết công phu, phù hợp với cảnh quan thiên nhiên, gồm nhiều công trình nhỏ có giá trị về mặt kiến trúc như điện thờ, tượng thờ, sân điện, bia đá, tượng Phật, tháp chuông và chuông,..  và nhất là cặp rồng hai bên bậc cấp vào điện thờ (hình như đã đạt kỷ lục là dài và lớn nhất nước) 

Có thể nói tóm tắt rằng đây là một nỗ lực đáng trân trọng của Công Ty CP Du lịch Hương Giang trong cố gắng tạo thêm các thắng cảnh mới để thu hút khách du lịch, đóng góp vào sự phát triển kinh tế của tỉnh nhà lại vừa gắn kết được sự kiện lịch sử có ý nghĩa để tôn vinh tiền nhân và giáo dục thế hệ hiện tại cũng như tương lai. Càng ngày ta thấy du khách bốn phương đến viếng đền này càng nhiều. Thật là một điều đáng mừng. 

Các trụ biểu tại đền thờ Công chúa Huyền Trân (Ảnh TL của tác giả)

 

Tuy nhiên, theo người viết, một khiếm khuyết nhỏ đã làm giảm đi phần nào giá trị của Trung Tâm Văn Hoá này. Sau hai năm khánh thành, bốn cột trụ biểu cao ngất trời vẫn mang trên đó các cặp câu đối rất lạ lùng: 

Ô châu hoang địa biến tác Thuận Hoá Thần Kinh, nhất đới sơn hà cẩm tú.
Nhân Tông doãn hứa thành vi đạo, tải quyết sách thiên trùng ân nghĩa khắc minh.
 
Phần tiếng Việt:

Ô châu vùng đất hoang biến thành Thuận Hoá Thần Kinh, một dải núi sông gấm vóc,
Nhân Tông hứa gả trở nên đạo, tải quyết sách ngàn trùng ân nghĩa khắc ghi.
 
(Các dấu ngắt câu do người viết suy diễn thêm vào, có thể sai ý tác giả câu đối)

Câu đối được viết thành 3 cặp, bằng chữ Hán, chữ quốc ngữ âm Hán Việt và chữ quốc ngữ âm Nôm rất đẹp và công phu.

Ý nghĩa của cặp đối này khả dĩ người xem / đọc có thể thông cảm với tác giả câu đối nhưng cách diễn đạt thì hỏng nặng. Ví dụ, Ô châu là một đơn vị hành chính của nước Chiêm Thành, có dân chúng sinh sống, có đền đài miếu vũ, có quan lại cai trị nên không thể gọi là một vùng đất hoang. Hơn thế, ‘một vùng đất hoang’ thì làm thế nào trở thành ‘một dải sơn hà’  được… 

Về mặt hình thức văn bản thì lại phạm lỗi nặng nề hơn. Điều rất dễ hiểu là phép đối đòi hỏi một quy tắc rất nghiêm ngặt. Với một số hiểu biết hạn chế, người viết cảm nhận rằng không thể đối ‘Ô châu hoang địa’ với ‘Nhân Tông doãn hứa’, hoặc đối ‘Thuận Hoá Thần Kinh’ với ‘đạo, tải quyết sách’… hay viết ‘nhất đới sơn hà cẩm tú’. Ở phần câu đối Nôm nhằm dịch nghĩa câu đối chữ Hán cũng phạm những lỗi tương tự và rất tối nghĩa. Có lẽ còn nhiều điều cần bàn nữa về nội dung và hình thức của cặp đối này mà người viết thấy không ổn lắm. Để thế thì thiển nghĩ thay vì ca tụng lại làm buồn lòng hương hồn Phật hoàng Trần Nhân Tông và Ni sư Hương Tràng vô cùng. Mong rằng các nhà nghiên cứu văn hoá Huế và Phật giáo góp ý. 

Điều người viết muốn trình bày ở đây chỉ là không nên để một công trình to lớn và ý nghĩa như thế bị phá hỏng bởi một chi tiết vụng về đến độ như vậy. Người xem / đọc sẽ tự hỏi, ôi, xứ Huế với bề dày văn hóa lịch sử đã được cả nước công nhận sao lại vớ vẩn như thế này? Không còn ai ở nước ta biết làm câu đối chăng? Một công trình có tầm vóc như thế sao lại có cái sơ sót đáng buồn thế? 

Người viết xin trình bày một kinh nghiệm của Sở Thông tin Văn hoá và Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh để bổ cứu cho trường hợp này. Thành phố Hồ CHí Minh dự đinh xây một đền thờ Vua Hùng mới, thay cho đền thờ ở Sở Thú cũ quá nhỏ. Để có 8 câu đối trên các trụ biểu, Sở TTVH&DL Thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức một cuộc thi câu đối và văn bia trên toàn quốc. Kết quả là vào đầu năm 2009, Sở đã chọn được 8 câu đối để phục vụ cho công trình trên và trao giải thưởng cho các tác giả. Cách làm này hẳn đã chọn được những câu đối hay, phục vụ cho công trình văn hoá trên. 

Có lẽ chúng ta nên xem lại các câu đối ở 4 trụ biểu đền thờ Công chúa Huyền Trân. Mong rằng điều thắc mắc này của người viết được các bậc thức giả quan tâm. 

                                                          Tháng 6/2009

* Đã đăng báo Thừa Thiên - Huế cuối tuần  số 496 (23 – 26.7. 2009)