­Chuyện xem trên TV

1. Mấy tháng trước, một tối tôi nằm ngã trên ghế xích đu xem chương trình “Ai là triệu phú?” trên VTV3. MC Lại Văn Sâm xuất hiện với lời chào hỏi, giới thiệu rồi đọc câu hỏi chọn người lên ghế nóng:.” Các bạn hãy sắp xếp các cụm từ sau thành một câu tục ngữ: A. Trẻ, B. Già, C. Cậy cha, D. Cậy con.”

Mười ứng viên chăm chỉ nhấn phím. Họ trạc từ ngoại 30 đến 60, có người tóc đã hoa râm, có vẻ đạo mạo, không phải người buôn bán lao dộng lẹt xẹt ngoài xã hội. Họ đến từ 7, 8 tỉnh khác nhau, miền Trung có, miền Bắc có, miền Nam cũng có. Họ lại thuộc nhiều ngành nghề khác nhau. Chí ít họ cũng có tấm bằng Tú tài và hơn mười mấy năm sống giữa đời. Học vấn qua 12 năm, kiến thức và kinh nghiệm sống về sau nữa sẽ giúp họ trả lời câu hỏi này một cách dễ dàng, tôi thầm nghĩ trong lòng như vậy. Hơn thế nữa, họ đã vượt qua vòng sơ khảo nhằm loại bớt những người trình độ non nớt. Vậy phải chăng đây là một cú khảo sát khách quan về trình độ  dân trí nước ta.

Than ôi! Kết quả quá sức bất ngờ! 2/10 người đáp trúng câu thành ngữ, “Trẻ cậy cha, già cậy con”. Quá thất vọng, tôi la lên, “Trời đất ơi! Chỉ 20 %. Mấy cái ông bà này!” Thằng cu Bin, cháu ngoại tôi, mới 6 tuổi, liền hỏi. “Chi rứa ông ngoại?” Con gái tôi, mẹ của cu Bin nói, “Xem để giải trí. Sao ông ngoại cứ vác cái khổ vào trong người?” Vâng, đúng thế, tôi cứ mang cái phiền toái vào người. Âu là một thói quen khó dứt bỏ được.

2. Xét cho công bằng, đây là một tục ngữ khá phổ biến, nói lên một đạo lý trong nề nếp sinh hoạt của dân ta. Lẽ đâu qua 12 năm học tập ở nhà trường và bao nhiêu năm  nữa sống giữa đời, ai lại chưa từng nghe qua. Thế thì mấy chục năm  trời sống giữa đời đó, các vị này hẳn bận bịu đọc và nghe những điều hay ho và vĩ đại khác rồi. Thế nhưng, tục ngữ là túi khôn của mỗi dân tộc, đúc kết biết bao bài học quý báu, sao không học? Cái gọi là “đậm đà bản sắc dân tộc” nó nằm ở đây đây. Không biết, thật đáng tiếc thay! Nếu chỉ nghe qua 01 lần, không ai có thể quên câu tục ngữ trên. Lý do là vì nó quá đơn giản và dễ hiểu, quá gần gũi với cuộc sống. Thôi thì, không biết thì không có tội vậy. Cuối cùng, tôi đành tin chắc là do thời gian quá eo hẹp và không khí ganh đua căng thẳng nên các vị bấm nhầm nút thôi.

3. Dẫu nói vậy, tôi vẫn còn một thắc mắc. Theo tôi, giáo dục phổ thông không phải là nhồi nhét một số tri thức vào đầu óc con người. Làm thế hoàn toàn vô bổ vì kiến thức nhân loại quá mênh mông, biết cái nào là cần thiết nhất và biết chừng nào là vừa đủ. Giáo dục phổ thông theo tôi là trang bị cho con người các kỹ năng cơ bản như đọc, viết, hiểu, tính toán giản đơn ở cấp tiểu học, lên cấp trung học mở rộng thêm đồng thời rèn luyện khả năng tư duy lô gíc, phương cách cảm thụ mỹ học qua thơ văn tranh nhạc, vv…  dẫn tới khả năng tự học, tự chọn lọc theo thiên hướng của mỗi người. Nếu ai học tiếp lên đại học thì đi theo ngành chuyên môn của mình. Cho nên, sau khi thôi học ở nhà trường, cá nhân đó vẫn tiếp tục học qua cuộc sống. Theo tôi, giáo dục khả năng tư duy là quan trọng nhất vì nó là công cụ để nhận xét và phán đoán, còn kiến thức thì sẽ bổ sung khi có nhu cầu, ít nhiều không mấy cấp thiết.

Trở lại câu thành ngữ trên. Nếu chịu khó suy luận thì một vế của nó buộc phải là “Trẻ cậy cha” mà không thể là “Trẻ cậy con”, con đâu mà cậy khi còn trẻ nhỏ. Tiếp theo, vế sau sẽ là “Già cậy con” vì già mà cậy cha thì cha lại quá già, không nhờ cậy được và biết đâu cha đã “đi họp” từ lâu rồi. Một điều nữa là tục ngữ của ta đều có vần để dễ nhớ, đễ truyền miệng qua nhiều thế hệ. Học qua vài ba câu tục ngữ rồi thì ai cũng thấy điều này. Vậy thì thành ngữ đó chính là “Trẻ cậy cha, già cậy con”. Sắp xếp không xong cái thành ngữ cỏn con chỉ 6 từ này là thiếu khả năng tư duy rồi.

4. Nhìn vào thực tế dạy và học hiện nay, ta có thể rút ra 02 nhận xét. Một, việc giáo dục của nước ta hiện coi nhẹ việc tạo cho người học khả năng tư duy. Giáo dục mà cứ chạy theo thành tích, học sinh thì học thêm, học phụ đạo tùm lum, cuối năm lên lớp 99%, các kỳ thi tốt nghiệp 12 đều chín mươi mấy phần trăm,…  thì kết quả như trên không phải là chuyện lạ. Quá trình học tập nặng phần nhồi nhét kiến thức. Ngay môn Văn, môn Sử, môn Công dân cần sự tư duy độc lập, các em vẫn đóng khung suy tưởng theo sách giáo khoa. Mấy năm sau này có cải tiến đôi chút qua các đề thi Văn theo lối mở, có khuyến khích sự suy nghĩ độc lập của học sinh.

Vừa qua, điểm chuẩn lấy vào lớp 10 của một vài trường cấp 3 loại bình thường ở tỉnh tôi là 10 điểm/ 5 hệ số. Vị chi một môn chỉ 02 điểm. Với sức học mất căn bản như vậy, thầy cô có giỏi như Tề Thiên đại thánh cũng bó tay.

Hai, cái điều đáng sợ hãi hơn qua sự kiện trên là nếu không có khả năng tư duy độc lập, người ta có lẽ sẽ quen với việc nghe chi tin nấy, bảo chi làm nấy, sống cực kỳ “hiền lành” vô tư lự. Với các bậc tiền bối mà thiếu khả năng tư duy như thế, ôi đau khổ thay cho ai ở dưới tay của họ! Đầu óc một khi lười biếng sẽ chối từ động não, quen với thói chấp nhận người khác nghĩ suy giùm.

Xã hội làm sao tiến bộ được khi sự tư duy độc lập không được theo đuổi.